چرا در پمپ بنزین سیگار کشیدن ممنوع است؟ چون بخارات بنزین به‌شدت قابل اشتعال هستند و کوچک‌ترین جرقه از نوک سیگار می‌تواند باعث انفجار و آتش‌سوزی در جایگاه سوخت شود. این خطر پنهان در تمام لحظات سوخت‌گیری وجود دارد و نادیده‌گرفتن آن می‌تواند جان انسان‌ها را به خطر بیندازد. به همین دلیل، اجرای مقررات ایمنی در جایگاه‌ها و استفاده از سیستم‌هایی مثل طرح کهاب برای کنترل بخارات بنزین، حیاتی است. برای آشنایی کامل با این سیستم، مقاله کهاب چیست؟ را مطالعه کنید.
ترکیبات بخارات بنزین و میزان اشتعال‌پذیری
بخارات بنزین ترکیبی از هیدروکربن‌های سبک مانند بوتان، پنتان و هگزان هستند که در دمای محیط به‌سرعت تبخیر می‌شوند. این بخارات از هوا سنگین‌ترند و در لایه‌های پایین‌تر تجمع پیدا می‌کنند؛ جایی دقیقاً در اطراف پمپ و نازل‌ها.
وقتی غلظت این بخارات در هوا به حدود ۱٫۴ تا ۷٫۶ درصد برسد، تنها کافی است شعله‌ای کوچک ایجاد شود تا انفجار رخ دهد. دمای اشتعال بنزین حدود ۲۴۰ درجه سانتی‌گراد است، در حالی که دمای نوک سیگار روشن بیش از ۷۰۰ درجه است — یعنی تقریباً سه برابر حد خطر!
همین داده‌ها به‌تنهایی نشان می‌دهند چرا در محیط‌های سوختی، کوچک‌ترین بی‌احتیاطی می‌تواند فاجعه‌بار باشد.
برای درک علمی فرآیند تبخیر سوخت، مقاله علت تبخیر بنزین را ببینید.
چگونه یک سیگار می‌تواند باعث انفجار شود؟
سیگار در ظاهر شعله‌ی کوچکی دارد، اما در واقع منبع دائمی حرارت و جرقه است. زمانی که فرد در حین سوخت‌گیری سیگار روشن می‌کند، بخارات بنزین به سمت منبع حرارت کشیده می‌شوند و با رسیدن به دمای احتراق، انفجار رخ می‌دهد.
حتی اگر شعله‌ی مستقیم وجود نداشته باشد، خاکستر داغ سیگار یا جرقه ناشی از فندک هم می‌تواند بخارات را شعله‌ور کند. بدتر از همه اینکه بخارات بنزین قابل رؤیت نیستند و کاربر نمی‌فهمد که در چه حجمی از گاز اشتعال‌پذیر قرار دارد.
در سال‌های گذشته، حوادث متعددی در جایگاه‌های داخلی و خارجی به همین دلیل رخ داده که منجر به خسارات جانی و مالی قابل‌توجهی شده است.
نقش طرح کهاب در جلوگیری از این خطر
یکی از اهداف اصلی طرح کهاب، کاهش تجمع بخارات قابل انفجار در محیط جایگاه است. این سیستم با سه مرحله‌ی مجزا — جمع‌آوری، هدایت و بازیافت بخارات — مانع از انتشار آن‌ها در هوا می‌شود.
در مرحله دوم (Stage 2)، تجهیزات خاصی مانند نازل بازیافت بخار و شلنگ‌های دو‌جداره، بخارات آزادشده هنگام سوخت‌گیری را به مخزن بازمی‌گردانند. به این ترتیب، احتمال تشکیل حجم خطرناک بخار در اطراف پمپ به حداقل می‌رسد.
در واقع، طرح کهاب نه‌تنها به حفظ محیط زیست کمک می‌کند، بلکه به‌عنوان سپری ایمنی در برابر آتش‌سوزی عمل می‌نماید. برای آشنایی بیشتر با عملکرد این تجهیزات، مقاله مزایای اجرای طرح کهاب را بخوانید.
نمونه‌های واقعی از حوادث ناشی از سیگار در پمپ‌بنزین
در دهه گذشته، چندین حادثه در جایگاه‌های داخلی و خارجی ثبت شده که علت اصلی آن روشن کردن سیگار در نزدیکی نازل بوده است. در یکی از این موارد، یک جرقه کوچک از سیگار روشن باعث انفجار مخزن سوخت خودرو شد که منجر به آتش‌سوزی گسترده گردید.
در کشورهای دیگر نیز، سازمان‌های ایمنی انرژی بارها هشدار داده‌اند که بیش از ۷۰ درصد از آتش‌سوزی‌های جایگاه‌ها به دلیل تماس مستقیم شعله یا حرارت با بخارات سوخت اتفاق افتاده است.
اجرای سیستم‌هایی مانند کهاب توانسته آمار چنین حوادثی را به‌شدت کاهش دهد، چون بخارات بنزین قبل از پراکندگی در محیط، در همان لحظه جمع‌آوری می‌شوند.
فرهنگ‌سازی ایمنی در جایگاه‌های سوخت
یکی از بخش‌های مغفول مانده در مدیریت جایگاه‌ها، آموزش عمومی است. نصب تابلوهای هشداردهنده کافی نیست؛ باید آگاهی مردم نسبت به خطر واقعی بخارات بنزین افزایش یابد.
اپراتورهای جایگاه باید هنگام مشاهده رفتارهای پرخطر — مثل استفاده از موبایل یا سیگار — به‌صورت محترمانه ولی قاطع تذکر دهند.
همچنین، آموزش کارکنان درباره نحوه‌ی عملکرد سیستم کهاب و اصول ایمنی سوخت‌گیری، از الزامات اصلی است. اجرای صحیح این فرهنگ‌سازی، ضامن حفظ جان افراد و تداوم امنیت جایگاه‌ها خواهد بود.
برای آشنایی با بخش فنی مرتبط، مقاله استیج ۲ طرح کهاب چیست؟ را ببینید.
جمع‌بندی و توصیه نهایی
سیگار کشیدن در جایگاه‌های سوخت، ساده‌ترین راه برای شروع یک فاجعه است. ترکیب بخارات بنزین و حرارت سیگار می‌تواند ظرف چند ثانیه انفجار شدیدی ایجاد کند. اجرای کامل طرح کهاب، مهم‌ترین راهکار برای کاهش این خطرات است؛ اما آگاهی و مسئولیت‌پذیری افراد نیز به همان اندازه اهمیت دارد.
با رعایت قوانین ایمنی، احترام به هشدارها و استفاده از فناوری‌های جدید، می‌توان جایگاه‌های سوخت را به محیطی ایمن، پاک و پایدار تبدیل کرد.