راهکارهای کنترل و بازیافت بخارات بنزین در ایران و جهان

یکی از منابع اصلی ترکیبات آلی فرار که نقش قابل‌توجهی در آلودگی هوا و آسیب به سلامت انسان و محیط می‌گذارند، بخارات بنزین هستند. با توجه به اثرات زیست‌محیطی و بهداشتی این بخارات، کنترل و بازیافت آن‌ها به یکی از اولویت‌های مهم در صنعت نفت و سوخت در ایران و جهان تبدیل شده است.

اهمیت این موضوع کارشناسان و دلسوزان این حوزه را برای پیدا کردن راه‌حل ترغیب کرده است. در این مقاله ما نیز قصد داریم به بررسی راهکارهای کنترل و بازیافت بخارات بنزین در ایران و جهان بپردازیم و جدیدترین تکنولوژی این موضوع، یعنی طرح کهاب را بررسی کنیم.

بخار بنزین چیست؟

ابتدا در توضیحی کوتاه باید بدانیم بخار بنزین چیست و چطور ایجاد می‌شود! بخار بنزین (Gasoline Vapor) از تبخیر ترکیبات فرار موجود در بنزین ایجاد می‌شود و حاوی مواد خطرناکی مانند بنزن، تولوئن، زایلن (BTX) و ترکیبات آلی فرار کل (TVOCs) است.

این بخارات معمولاً در هنگام ذخیره‌سازی، انتقال و سوخت‌گیری خودروها در تماس با هوای آزاد تولید می‌شوند. افزایش دما و یا جابه‌جایی بنزین نیز می‌تواند فرآیند تبخیر را تشدید کند. این گازها در صورت عدم کنترل، به آلودگی هوا و تشکیل اُزن سطحی منجر می‌شوند. همچنین طبق پژوهش‌های انجام شده در سال‌های اخیر، تخلیه بنزین از تانکر به مخازن زیرزمینی، عامل اصلی تولید بیش از حد VOCها در جایگاه‌های سوخت تهران است.

منابع تولید بخارات بنزین

از جمله مهم‌ترین منابع تولید بخارات بنزین عبارتند از:

• جایگاه‌های سوخت‌گیری، در زمان سوخت‌گیری بخارات بنزین از باک خارج شده و در هوا پخش می‌شوند و در صورت نبود تجهیزات بازیافت، این بخارات وارد جو می‌شوند.
• مخازن ذخیره‌سازی سوخت، پالایشگاه‌ها یا انبارهای نفتی، در اثر نوسانات دما و فشار، بخارات بنزین تولید کرده و از طریق دریچه‌ها یا اتصالات نشت می‌کنند.
• فرآیند حمل‌ونقل سوخت، در هنگام تخلیه سوخت از نفتکش به مخازن زیرزمینی، این بخارات بنزینی منتشر می‌شوند.
• خطوط انتقال و اتصالات، در خطوط قدیمی یا فاقد آب‌بندی مناسب امکان تولید و انتشار بخارات وجود دارد.

فناوری‌ها و راهکارهای جهان جهت بازیافت بخارات بنزین

کشور‌های بسیاری مانند آمریکا، آلمان، ژاپن و برخی دیگر از اعضای اتحادیه اروپا، اقدامات پیشرفته‌ای جهت کاهش انتشار بخارات بنزین در مراحل مختلف زنجیره سوخت انجام داده‌اند. به‌طوری‌که بیش از ۹۵٪ از پمپ بنزین‌ها در آمریکا و حدود ۹۰٪ در اتحادیه اروپا به سیستم‌های بازیابی بخار سوخت مجهز هستند.

خبر خوب اینکه در کشور ایران نیز از سال ۱۳۸۷ اجرای طرح کهاب آغاز شده است و تاکنون بیش از ۷۰٪ از جایگاه‌های سوخت به این سیستم مجهز شده‌اند و در استان‌هایی مانند تهران، اصفهان و فارس، این طرح با جدیت بیشتری در حال پیاده‌سازی است. سوالی که مطرح می‌شود این است چه راهکارهایی انجام شده است و چطور می‌شود این بخارات را کنترل و بازیافت کرد؟

همانطور که در مقدمه اشاره کردیم، طرح کهاب یکی از مهم‌ترین و موثر‌ترین این راه‌حل ها است که در بسیاری از کشور‌ها و ایران در حال اجرا است. این سیستم‌ در مکان‌هایی مانند جایگاه‌های سوخت، پمپ‌بنزین‌ها و نفتکش‌ها نصب می‌شود و با جمع‌آوری بخارات بنزین، آن‌ها را به سوخت مایع تبدیل کرده و به چرخه سوخت‌رسانی بازمی‌گرداند. مزایای اجرای طرح کهاب بیشتر از موارد اشاره شده است. این سیستم از سه استیج تشکیل شده است که هر کدام از مراحل وظیفه جدا و اهم را برعهده دارند.

• استیج یک طرح کهاب
• استیج دو طرح کهاب
• استیج سه طرح کهاب

دستگاه بازیافت بخار بنزین، از جمله تجهیزات تولید شده توسط شرکت کهاب گستران آیریک، است که در مرحله استیج سوم به کمک بازیافت بخارات بنزین می‌آید. برای اولین بار در ایران شرکت ما توانسته است تجهیزاتی نوآورانه ابداع کند تا از طریق آن، مواد زیان‌آوری مانند بخارات سوخت، بازیافت و به فرآورده مفید بنزین تبدیل شوند.

راه‌کار های دیگر کنترل بخارات بنزین

سیستم‌های کاهش فشار و کنترل انتشار (Pressure/Vacuum Valves) از طریق نصب بر روی مخازن ذخیره، استفاده از فناوری‌های نوین جذب و غشا جهت افزایش بازده بازیافت و سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری سخت‌گیرانه کشور‌ها مانند آژانس حفاظت محیط زیست (EPA)، دستورالعمل IPPC و دایرکتیو VOC، از جمله دیگر راهکار‌های قابل اجرا است. 

سوالات متداول