طرح «کهاب» که مخفف «کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخار بنزین» است، برای نخستین بار در سال ۱۹۹۰ معرفی شد و به سرعت در سطح جهان گسترش یافت. هدف اصلی این طرح، کاهش آلودگی هوا و جلوگیری از هدر رفت سوخت است. طرح کهاب در سال ۱۳۸۶ بهعنوان یک راهکار ملی برای کاهش هدررفت بخارات بنزین و بهبود کیفیت هوا در ایران نیز تصویب شد و با همکاری شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی و سازمان حفاظت محیطزیست به مرحله اجرا درآمد.
در همین راستا؛ شرکت کهاب گستران آیریک، برای اولین بار در ایران توانست تجهیزاتی نوآورانه ابداع کند تا از طریق آن، مواد زیانآوری مانند بخارات سوخت به فرآورده مفید بنزین تبدیل شود. در ادامه این صفحه هرآنچه باید درباره طرج کهاب و نحوه اجرای آن بدانید را به شما ارائه دادهایم.
سیستم کهاب چیست؟
سیستم کهاب مجموعهای از تجهیزات و فرآیندهاست که با هدف جلوگیری از انتشار بخارات بنزین به محیطزیست و بازیافت آنها به کار میرود. این سیستمها در مکانهایی مانند جایگاههای سوخت، پمپبنزینها و نفتکشها استفاده میشوند و با جمعآوری بخارات بنزین، آنها را به سوخت مایع تبدیل کرده و به چرخه سوخترسانی بازمیگردانند.
.بخارات بنزین علاوه بر هدررفت سوخت، به آلودگی هوا و بروز مشکلات بهداشتی منجر میشوند. استنشاق این بخارات میتواند مشکلات تنفسی، سردرد، سرگیجه و بیماریهای مزمن ایجاد کند. اجرای طرح کهاب با جمعآوری و بازیافت این بخارات، از انتشار آنها جلوگیری کرده و به بهبود کیفیت هوا و سلامت کارکنان در جایگاههای سوخت کمک میکند.

اهداف اجرای طرح کهاب
اجرای طرح کهاب سه هدف اصلی را دنبال میکند که شامل اهداف زیست محیطی، اهداف اقتصادی و اهداف ایمنی است.
زیست محیطی
با توجه به صدمات ناشی از استنشاق بخار بنزین برای سلامتی و همچنین خطرات زیست محیطی انتشار این ترکیبات آلی فرار (VOC)، کاهش انتشار این بخارات و آلایندههای محیطی ضروری است. از این رو، در بسیاری از کشورهای جهان، قوانین و الزامات زیست محیطی سختگیرانهای برای کنترل و کاهش انتشار آنها وضع شده است.
اقتصادی
مصرف بالای بنزین در کشور باعث هدررفت بخش قابل توجهی از این فرآورده در جایگاههای عرضه سوخت و مخازن نگهداری میشود. این بخارات قابل بازیابیاند و از نظر اقتصادی صرفهجویی بالایی دارند. به طور متوسط هر لیتر بخار بنزین حاوی ۱.۵ لیتر مایع بنزین است.
ایمنی
ترکیب بخار بنزین با هوای محیط، گاز قابل انفجار تولید میکند که بهمراتب خطر آن از بنزین مایع بیشتر است. با اجرای صحیح طرح کهاب در مراکز حمل و نقل و جایگاههای عرضه سوخت، خطر انفجار بهشدت کاهش مییابد.
اجزای اصلی سیستم کهاب
دستگاه کهاب شامل سیستمها و بخشهایی است که برای جمعآوری، بازیابی و ذخیرهسازی بخارات سوخت طراحی شدهاند. این سیستمها عبارتند از:
- سیستمهای جمعآوری بخارات: بخارات تولیدشده در حین انتقال و ذخیرهسازی سوخت را جمعآوری کرده و به واحدهای بازیابی ارسال میکنند.
- واحد بازیابی بخار (VRU): بخارات جمعآوریشده را به سوخت مایع تبدیل کرده و به چرخه سوخترسانی بازمیگرداند.
- مخازن ذخیره بخار: بخارات سوخت را قبل از انتقال به واحد بازیابی نگهداری کرده و از تبخیر و نشت آنها جلوگیری میکند.
- پمپها: بخارات ذخیرهشده را از مخازن به واحد بازیابی یا سایر سیستمها منتقل میکنند.
- سیستمهای تهویه: فشار و دمای محیط را کنترل کرده و از تجمع بخارات و بروز خطرات ایمنی جلوگیری میکنند.
مراحل اجرای طرح کهاب
طرح کهاب در سه مرحله (استیج) اجرا میشود:
- استیج اول: جلوگیری از انتشار بخارات بنزین در حین تخلیه سوخت از نفتکش به مخازن زیرزمینی جایگاههای سوخت.
- استیج دوم: جمعآوری بخارات بنزین تولیدشده در باک خودروها هنگام سوختگیری و انتقال آنها به مخزن جایگاه.
- استیج سوم: بازیافت بخارات بنزین از مخازن ذخیره و بازگرداندن آنها به چرخه سوخترسانی. (دستگاه بازیافت بخار بنزین)
دانلود PDF دستورالعمل اجرایی طرح کهاب
برای اطلاع از دستورالعمل اجرایی طرح کهاب پیدیاف زیر را دانلود کنید.
انواع یونیتهای کهاب
دو نوع یونیت در سیستمهای کهاب بهکار میروند:
- یونیت تک (Single Unit): برای مکانهایی با حجم بخارات کم، مانند پمپ بنزینهای کمتردد، مناسب است.
- یونیت دوگانه (Dual Unit): برای موقعیتهایی با حجم بالای بخارات، مانند نفتکشها یا جایگاههای سوخت پرتردد، بهکار میرود و دارای دو واحد بازیابی بخار است.
وضعیت اجرای طرح کهاب در ایران و جهان
از سال ۱۳۸۷ اجرای طرح کهاب در ایران آغاز شد و تاکنون بیش از ۷۰٪ از جایگاههای سوخت به این سیستم مجهز شدهاند. در استانهایی مانند تهران، اصفهان و فارس، این طرح با شدت بیشتری در حال پیادهسازی است.
در سطح جهانی، کشورهایی مانند آمریکا و اتحادیه اروپا از دههها پیش این سیستمها را اجرا کردهاند؛ بهطوریکه بیش از ۹۵٪ از پمپ بنزینها در آمریکا و حدود ۹۰٪ در اتحادیه اروپا به سیستمهای بازیابی بخار سوخت مجهز هستند
چالشها و موانع اجرای طرح کهاب در ایران
طرح کهاب در حالی که اهداف مهمی برای کاهش آلودگی هوا و بهبود کیفیت زندگی دارد، با چالشهای مختلفی در ایران روبهرو است. در اینجا به برخی از مهمترین موانع اجرای طرح کهاب پرداخته میشود:
کمبود منابع مالی
یکی از بزرگترین مشکلات برای اجرای طرح کهاب در ایران، کمبود منابع مالی و بودجههای لازم برای اجرای طرحهای زیستمحیطی است. بهویژه در شرایط اقتصادی کنونی، دولت قادر به تخصیص بودجههای کافی برای خرید تکنولوژیهای نوین و بهبود زیرساختها نیست. در نتیجه، بسیاری از طرحهای کاهش آلودگی هوا که نیاز به سرمایهگذاریهای کلان دارند، به تأخیر میافتند یا بهطور کامل اجرا نمیشوند.
عدم همکاری بخش خصوصی
در ایران، بخش خصوصی بهاندازه کافی در اجرای پروژههای زیستمحیطی همکاری ندارد. بسیاری از صنایع بزرگ که باید در کاهش آلودگی هوا نقش داشته باشند، از سرمایهگذاری در فناوریهای پاک و پایدار اجتناب میکنند. این مسئله باعث میشود که گامهای مؤثری در جهت ارتقاء استانداردهای آلایندگی صنایع برداشته نشود.
مقاومت در برابر تغییرات
یکی دیگر از چالشهای عمده اجرای طرح کهاب، مقاومت مردم و برخی نهادهای دولتی و خصوصی در برابر تغییرات است. برای مقابله با این مقاومتها، نیاز است که برنامههای آموزشی و آگاهیبخشی بهطور گسترده اجرا شوند.
تأثیرات اقتصادی کوتاهمدت
در کوتاهمدت، اجرای طرحهای کاهش آلودگی هوا ممکن است منجر به افزایش هزینهها و کاهش تولید در برخی صنایع شود. این مسئله میتواند فشارهای اقتصادی را افزایش دهد و باعث شود که برخی تصمیمگیرندگان بهدلیل ملاحظات اقتصادی، از اجرای کامل طرح کهاب خودداری کنند. این درصورتی است که اجرای طرح کهاب در بلند مدت بازگشت سرمایه دارد.
برای غلبه بر این چالشها، نیاز به همکاری بین نهادهای دولتی، بخش خصوصی و مردم است. طرح کهاب باید در قالب یک استراتژی بلندمدت، با تأکید بر شفافیت، مشارکت و جلب حمایت عمومی، اجرا شود.