بنزین به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین سوخت‌های فسیلی، در زندگی روزمره نقش پررنگی دارد. اما ویژگی شیمیایی آن باعث می‌شود به سرعت تبخیر شود و بخارات حاصل از آن در محیط اطراف پخش گردد. شاید در نگاه اول تبخیر بنزین تنها به معنای بوی ناخوشایند باشد، اما در واقع این فرآیند پیامدهای جدی‌تری دارد. از یک طرف، تبخیر به معنای هدررفت سوخت و خسارت اقتصادی است و از طرف دیگر، ترکیبات شیمیایی موجود در بخارات می‌توانند برای سلامت انسان و محیط زیست خطرناک باشند. در این مقاله بررسی می‌کنیم که چرا بنزین بخار می‌شود، این بخارات چه خطراتی دارند و چه راهکارهایی برای کنترل آن وجود دارد.
چرا بنزین بخار می‌شود؟
علت اصلی تبخیر بنزین به ترکیبات شیمیایی آن برمی‌گردد. بنزین از هیدروکربن‌های سبک و فرّاری تشکیل شده که نقطه جوش پایینی دارند. این مواد در دمای معمولی محیط هم تمایل به تبخیر دارند، بنابراین وقتی بنزین در معرض گرما یا تابش مستقیم خورشید قرار بگیرد، سرعت تبخیر چندین برابر می‌شود. علاوه بر دما، تغییر فشار نیز عامل مهمی است. هنگام انتقال سوخت از تانکر به مخزن جایگاه یا در زمان سوخت‌گیری خودروها، فشار تغییر می‌کند و بخارات بیشتری آزاد می‌شود. به همین دلیل است که جایگاه‌های سوخت یکی از مهم‌ترین نقاط انتشار بخارات بنزین محسوب می‌شوند.
خطرات بخارات بنزین برای سلامت انسان
بخارات بنزین حاوی مواد شیمیایی مضری مانند بنزن، تولوئن و هیدروکربن‌های آروماتیک هستند. بنزن به‌طور ویژه به‌عنوان یک ماده سرطان‌زا شناخته شده است و تماس طولانی‌مدت با آن می‌تواند خطر ابتلا به سرطان خون را افزایش دهد. حتی قرار گرفتن کوتاه‌مدت در معرض این بخارات ممکن است باعث سردرد، سرگیجه، حالت تهوع و تحریک چشم‌ها شود. کارکنان جایگاه‌های سوخت به دلیل تماس مستقیم و مداوم با بخارات، بیش از سایر افراد در معرض این خطرات قرار دارند. به همین دلیل در بسیاری از کشورها استفاده از تجهیزات ایمنی و سیستم‌های بازیافت بخارات برای حفاظت از سلامت کارکنان الزامی شده است.
بیشتر بخوانید:
برای مطالعه‌ی بیشتر درباره اثرات بلندمدت این بخارات، پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌ی خطرات بخارات بنزین برای سلامت را بخوانید.
خطرات زیست‌محیطی بخارات بنزین
بخارات بنزین تنها سلامت انسان را تهدید نمی‌کنند، بلکه آثار زیان‌باری بر محیط زیست هم دارند. این بخارات با نور خورشید و سایر آلاینده‌ها واکنش می‌دهند و به تشکیل اوزون سطحی منجر می‌شوند. اوزون سطحی یکی از عوامل اصلی آلودگی فتوشیمیایی و مه‌دود در کلان‌شهرهاست که مشکلات تنفسی گسترده‌ای برای ساکنان ایجاد می‌کند. از سوی دیگر، تبخیر بنزین مساوی با هدررفت یک منبع انرژی ارزشمند است. در مقیاس ملی، اتلاف بنزین تبخیرشده می‌تواند به میلیاردها تومان خسارت اقتصادی منجر شود. بنابراین کنترل این بخارات نه تنها از دیدگاه زیست‌محیطی بلکه از منظر اقتصادی نیز اهمیت زیادی دارد.
راهکارهای کنترل بخارات بنزین
یکی از مؤثرترین روش‌ها برای مقابله با انتشار بخارات بنزین، اجرای طرح کهاب در جایگاه‌های سوخت است. این طرح در سه مرحله یا استیج اجرا می‌شود و هدف آن جمع‌آوری و بازیافت بخارات در فرآیندهای مختلف است. برای آشنایی با فلسفه و اهداف این راهکار، مقاله‌ی طرح کهاب پمپ بنزین نقطه شروع مناسبی است.
در مرحله اول، هنگام تخلیه سوخت از تانکر به مخزن، بخارات به‌جای انتشار در هوا به تانکر بازگردانده می‌شوند. در مرحله دوم، هنگام سوخت‌گیری خودروها، نازل‌ها و شلنگ‌های ویژه بخارات را جمع‌آوری می‌کنند. در مرحله سوم، دستگاه‌های بازیافت بخار این گازها را به مایع تبدیل کرده و دوباره به چرخه سوخت بازمی‌گردانند. اجرای این طرح علاوه بر کاهش آلودگی و بهبود کیفیت هوا، از هدررفت سوخت نیز جلوگیری می‌کند.
اگر به دنبال درک فنی‌تر از این فرآیند هستید، مقاله‌ی بازیافت بخارات بنزین را مطالعه کنید.
جمع‌بندی
بنزین به دلیل ماهیت فرّار خود به‌راحتی بخار می‌شود و این بخارات اگر کنترل نشوند، هم برای انسان و هم برای محیط زیست خطرناک خواهند بود. از مشکلات تنفسی و افزایش خطر سرطان گرفته تا تشدید آلودگی هوا و خسارت اقتصادی، همگی پیامدهای تبخیر بنزین هستند. راهکارهایی مانند اجرای طرح کهاب، استفاده از نازل‌ها و شلنگ‌های استاندارد و نصب دستگاه‌های بازیافت بخارات می‌توانند نقش مهمی در کنترل این مشکل داشته باشند.
اگر مالک یا مدیر جایگاه سوخت هستید، برای اطلاع از شرایط تهیه، نصب و مشاوره خرید تجهیزات، به صفحه‌ی خرید دستگاه بخار بنزین مراجعه کنید.